Giống như nguyên tử trong thời đại của nó, trí tuệ nhân tạo (AI) đang ngày càng khẳng định được vị thế của mình trên chiến trường. Đã xuất hiện trong cuộc xung đột Nga-Ukraine và trong quân đội Pháp, nó đang định hình lại nghệ thuật chiến tranh và sẽ khẳng định mình là một yếu tố không thể thiếu trước sự tràn ngập dữ liệu trong thời đại chúng ta.
Cuộc xung đột Nga-Ukraine đã trở thành “phòng thí nghiệm” cho một loại chiến tranh mới. Một cuộc chiến mà quân đội mạnh nhất không nhất thiết phải là quân đội có nhiều quân số và trang thiết bị nhất, mà có thể là quân đội có khả năng phân tích và khai thác lượng dữ liệu lớn nhất có thể theo thời gian thực. Chính phủ Ukraine, thông qua Bộ trưởng Bộ Chuyển đổi số Mykhailo Fedorov, tuyên bố: “Hôm nay, chiến trường Ukraina như một nơi đào tạo về việc sử dụng trí tuệ nhân tạo. Trên tiền tuyến của Ukraine và trong việc ra quyết định, AI nhanh chóng khẳng định mình là bức tường thành chống lại lực lượng binh lính và thiết bị đông đảo của Nga. Mặc dù không thay thế được chiến tranh truyền thống, nhưng công nghệ này hiện là đồng minh thiết yếu trong một số lĩnh vực: hỗ trợ ra quyết định, tự động hóa của hệ thống vũ khí, quan sát, hậu cần, tiếp tế, an ninh mạng, quân y, quản lý nguồn nhân lực, cùng nhiều lĩnh vực khác.
Trong khi chiến trường chưa có nhiều robot giết người như trong phim Terminator, các thuật toán trí tuệ nhân tạo đang ngày càng tìm được chỗ đứng trong các hệ thống vũ khí. Nhờ sự tích hợp của công nghệ số, quân đội hiện đang phải quản lý một lượng dữ liệu lớn chưa từng có. Nguyên nhân: sự gia tăng của các cảm biến, cụ thể là bất kỳ thiết bị nào cho phép thu thập thông tin (vũ khí của AI). Chúng có thể là máy bay không người lái, vệ tinh, điện thoại di động, radar hoặc thậm chí là camera gắn trên xe. Hầu hết các thiết bị này đều được phổ biến rộng rãi trên toàn cầu, tạo ra khối lượng thông tin khổng lồ theo thời gian thực mà con người không thể xử lý và phân tích một cách nhanh chóng và hiệu quả. Chỉ có AI ngày nay mới có đủ khả năng tính toán và phân tích để khai thác dữ liệu ngày càng tăng (liên hợp, liên minh, ngoại giao, công nghiệp) và đáp ứng các nhu cầu chiến thuật về tính tức thời và chính xác. Trong bối cảnh này, Đô đốc Pierre Vandier giải thích rằng AI sẽ phục vụ hai mục đích trong lực lượng vũ trang: “Tiết kiệm thời gian cho con người trong các nhiệm vụ nặng nhọc và hỗ trợ việc ra quyết định trong chiến đấu. »
AI ỨNG DỤNG TRÊN MÁY BAY KHÔNG NGƯỜI LÁI
Việc sử dụng máy bay không người lái rộng rãi minh họa cho mô hình mới này. Trong hơn hai năm, chúng ta đã chứng kiến việc sử dụng máy bay không người lái với số lượng lên tới hàng chục nghìn trên chiến trường Ukraine. Để theo dõi những chuyển động nhỏ nhất của quân đội Nga, máy bay không người lái đặc biệt hiệu quả đối với cuộc chiến mà các bên tham chiến đã tiến hành kể từ khi bắt đầu cuộc chiến năm 2022. Được cả hai bên sử dụng, những thiết bị này có khả năng bay xa tới 1.000 km, liên tục quét các vị trí của đối phương và thu thập một lượng lớn thông tin không đồng nhất được xử lý ở phía sau bằng trí tuệ nhân tạo. Thông tin này giúp thấy rõ chiến trường và mang lại sự hiệu quả trinh sát chưa từng có, xóa tan lý thuyết quân sự của nhà quân sự Carl von Clausewitz gọi là “sương mù chiến tranh”, ám chỉ khó khắn của quá trình trinh sát trong chiến đấu. Đối với Đô đốc Pierre Vandier, “màn sương mù mới của chiến tranh nằm ở khả năng khai thác dữ liệu thu thập được trên chiến trường của đối phương. Vấn đề cốt lõi là chất lượng và khả năng ra quyết định đúng thời điểm”.
Quân đội Ukraine đã nhanh chóng hiểu được cách sử dụng dữ liệu mang tính chiến lược này. Ngay từ khi cuộc xung đột bắt đầu, họ đã kêu gọi các công ty trong lĩnh vực công nghệ mới hỗ trợ. Elon Musk, thông qua hệ thống vệ tinh Starlink1, đã cung cấp cho Ukraine khả năng kết nối internet nhanh chóng và an toàn ở tuyến đầu, cho phép họ chống lại tình trạng gây nhiễu và cắt kết nội mạng do Nga gây ra. Việc này đã hỗ trợ hiệu quả cho việc Quan sát-Định hướng-Quyết định-Hành động (OODA), cho phép phối hợp giữa các cơ quan chỉ huy và kiểm soát, luồng thông tin và quá trình ra quyết định bằng các công cụ kỹ thuật số trong trận chiến. “Nếu không có Starlink, chúng tôi đã thua cuộc chiến”, một chỉ huy quân đội Ukraine phát biểu vào tháng 7 năm 2022. Đồng thời, Amazon đã bảo mật dữ liệu hành chính và kinh tế của nhà nước Ukraine bằng cách tải 10 triệu gigabyte dữ liệu lên đám mây.
Sau khi kết nối internet được thiết lập và dữ liệu nhạy cảm được bảo mật, Ukraine đã tiến hành phản công. Nó cung cấp một ứng dụng cho phép quân nhân và dân thường tải lên hình ảnh, video và bất kỳ thông tin nào khác liên quan đến hoạt động của quân đội Nga. Kết hợp với hình ảnh vệ tinh và các dữ liệu khác từ máy bay không người lái, tin tặc hoặc các nguồn mở như mạng xã hội, dữ liệu này được sử dụng để chỉ định mục tiêu hoạt động với sự trợ giúp của phần mềm tích hợp AI. Phương pháp này thậm chí có thể giúp đưa ra các đề xuất về chiến lược và chiến thuật, do đó đẩy nhanh vòng lặp OODA.
Ngoài trí thông minh, máy bay không người lái tích hợp AI còn là vũ khí đáng gờm. Được trang bị lựu đạn hoặc đầu đạn tên lửa, chúng có khả năng gây ra thiệt hại nặng nề cho đối phương. Một số cũng có thể vượt qua khả năng gây nhiễu của Nga và bỏ qua người điều khiển nếu cần, để tiếp tục nhiệm vụ trong môi trường điện từ cao. Ukraine có nhu cầu cần 100.000 đến 120.000 máy bay không người lái mỗi tháng. Về phần mình, viện nghiên cứu Rusi (Anh), chuyên về an ninh và quốc phòng, ước tính rằng Kiev sẽ mất gần 10.000 quân mỗi tháng nếu không có sự hỗ trợ của các công nghệ trong chiến đấu.
Tuổi thọ của phần mềm máy bay không người lái của Ukraine chỉ dưới 12 tuần trước khi bị đối phương phát hiện và khai thác được lỗ hổng. “Để duy trì tốc độ này đòi hỏi các kỹ thuật viên và kỹ sư phải cực kỳ sáng tạo”, Chỉ huy Vincent Sébastien, Phó giám đốc Cơ quan AI quốc phòng (Amiad), giải thích. “Người Ukraine là những nhà toán học và lập trình viên giỏi, họ có thể phát triển các phương tiện AI trong gara với rất ít sự hỗ trợ. Điều này cho phép họ thử nghiệm và nhanh chóng kiểm chứng các chiến thuật mới,” ông nói tiếp.
VŨ KHÍ LAN TRUYỀN TIN GIẢ
Không chỉ trong chiến đấu, trong các lĩnh vực phi vật chất, AI còn có thể làm giả và chỉnh sửa video, ảnh hoặc âm thanh. Nội dung này, được phát tán trên mạng xã hội hoặc internet, được Nga sử dụng cho mục đích tuyên truyền và thông tin sai lệch về cuộc chiến. Ví dụ, Deepfakes3 là một trong những công cụ mà con người khó có thể phát hiện ra được. Ví dụ, bắt đầu cuộc chiến ở Ukraine được đánh dấu bằng việc phát tán một chương trình trí tuệ nhân tạo mô phỏng Tổng thống Volodymyr Zelensky, trong đó ông kêu gọi hạ vũ khí và chương trình này đã được phát tán trong một cuộc tấn công mạng do Nga trên các kênh truyền thông của Ukraine. Đối với Emmanuel Chiva, chuyên gia về vũ khí thì những phương pháp này minh họa cho “AI như một vũ khí tạo thông tin sai lệch và gây ảnh hưỏng. Ông nói: “Cuộc chiến này dạy chúng ta rằng chúng ta phải trang bị cho mình những phương tiện để phát hiện và ngăn chặn thông tin sai lệch”. Vấn đề này cũng xảy ra ở nhiều quốc gia trên thế giới, thường xuyên bị nhắm tới bởi các chiến dịch phỉ báng và thao túng trên mạng xã hội. Trước tình hình này, phần mềm dựa trên AI sẽ một lần nữa có thể nghiên cứu nội dung này (do AI tạo ra) và xác minh tính xác thực của nó.
THÁCH THỨC CHỦ QUYỀN
Giống như Ukraine, quân đội Pháp đã nghiên cứu trí tuệ nhân tạo trong nhiều năm. Kể từ năm 2018, Bộ quân đội đã cam kết đầu tư và triển khai gần 400 dự án trong lĩnh vực này. Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ này hiện đang buộc Pháp phải chuyển đổi quy mô công nghiệp để việc sử dụng AI có thể mở rộng sang các nhiệm vụ hành chính và tác chiến.
Để đạt được mục tiêu này, Bộ trưởng Bộ Quân đội Sébastien Lecornu đã trình bày chiến lược trong lĩnh vực này vào ngày 8 tháng 3 năm 2024, trong chuyến thăm trường École Polytechnique ở Palaiseau (Essonne). “Bước nhảy vọt về công nghệ mà trí tuệ nhân tạo đại diện chắc chắn sẽ làm thay đổi cách chúng ta tiến hành chiến tranh. Hoặc thậm chí quan trọng hơn là đối phó với nó, giống như nguyên tử trong thời đại nó,” ông nhấn mạnh.
Cùng ngày, ông cũng tuyên bố thành lập Cơ quan AI quốc phòng Amiad. Nhiệm vụ của nó là cho phép Pháp làm chủ các công nghệ này một cách độc lập để không phụ thuộc vào các cường quốc khác, như Tướng de Gaulle đã đề cập vào năm 1945 khi đưa ra chính sách răn đe. Cơ quan này có trụ sở tại trường École Polytechnique ở Palaiseau và tại Bruz (Ille-et-Vilaine) với khoảng 300 nhân viên, bao gồm các nhà nghiên cứu và quân nhân. Bộ trưởng cho biết họ sẽ có thể tạo ra “siêu máy tính mạnh nhất chuyên về AI ở châu Âu”. Tọa lạc tại Mont-Valérien, ở Suresnes, cơ sở này sẽ cho phép “xử lý dữ liệu ‘bí mật quốc phòng’, nhưng cũng có thể phục vụ các công ty trong lĩnh vực công nghiệp và công nghệ quốc phòng (BITD). Bộ trưởng giải thích rằng quân đội cũng có thể thử nghiệm AI được tích hợp trong hệ thống vũ khí trong khi vẫn duy trì mức độ bảo vệ cao và các ngành công nghiệp quốc phòng cũng có thể sử dụng siêu máy tính này mà không sợ bị lộ. Nhờ đó, một số công ty quốc phòng sẽ có thể tương tác trong một không gian quân sự hoàn toàn bí mật.
Về phần mình, giám đốc mới của Amiad, Bertrand Rondepierre, có ý định chuyên nghiệp hóa việc sử dụng AI trong lực lượng vũ trang. “Ngày nay, AI không còn chỉ là vấn đề đổi mới mà phải được coi là công nghệ có liên quan đến ứng dụng hoạt động. Ngoài ra, nhiệm vụ của Amiad không phải là thúc đẩy tầm nhìn, thuyết phục hay truyền bá về chủ đề AI, mà là đóng góp vào quá trình chuyển đổi và tăng cường hiện đại của quân đội. Nói tóm lại, đó là việc trang bị cho bản thân chúng ta khả năng giành chiến thắng trong cuộc chiến».
ĐA LĨNH VỰC ỨNG DỤNG
Dựa trên đà phát triển này, việc sử dụng AI trong lực lượng vũ trang Pháp ngày càng phổ biến. Ví dụ, Hải quân Pháp sử dụng AI để giúp phân tích âm thanh và phân loại âm thanh. Mục tiêu: tập trung vào những tín hiệu hữu ích, có giá trị cao. Kết quả ban đầu cho thấy tiết kiệm được thời gian gần 98% thời gian xử lý thông tin. Đối với Đại tá Vincent Magnan, giám đốc Trung tâm Trinh sát và Phân tích Âm thanh (Cira), việc sử dụng AI trong Hải quân Pháp do hai yếu tố chính. Đầu tiên, lưu thông hàng hải đang tăng mạnh. Thứ hai, các thiết bị phát hiện âm thanh ngày càng nhiều và hiệu quả hơn. Hai yếu tố này làm tăng đáng kể lượng dữ liệu cần xử lý và trở thành thách thức lớn. Năm 2020, Cira đã thu thập 1 terabyte (TB) dữ liệu mỗi năm, 10 TB vào năm 2024-2025 và có khả năng là 100 TB vào năm 2040.
Tương lai của chiến đấu trên không và trên bộ sẽ là truyền tải thông tin theo thời gian thực giữa tất cả các đơn vị được triển khai trên mặt đất. Mục tiêu là chuyển đổi lực lượng vũ trang thành mạng lưới các hệ thống liên kết với nhau, có khả năng thích ứng nhanh chóng với môi trường hoạt động liên tục thay đổi. Các chương trình Scorpion4 dành cho Quân đội và Scaf5 dành cho Lực lượng Không quân và Vũ trụ là minh họa cho điều này. Trong các hệ thống lớn này, AI sẽ chịu trách nhiệm thu thập và hợp nhất dữ liệu từ nhiều cảm biến (radar, camera, xe cộ, v.v.) để cung cấp hình ảnh hoàn chỉnh, thời gian thực về môi trường hoạt động. Đồng thời, AI sẽ giúp quân đội đưa ra quyết định bằng cách cung cấp các kịch bản và lựa chọn chiến thuật tùy thuộc vào tình hình.
TRÁCH NHIỆM CỦA CHÚNG TA
Trong cả hai trường hợp, máy bay không người lái (trên không hoặc trên mặt đất) sẽ chiếm vị trí chủ đạo và có tính tự chủ cao, ngay cả khi việc điều khiển vẫn là đặc quyền của con người. AI không có quyền xác định hoặc sửa đổi nhiệm vụ được giao cho chính nó. Emmanuel Chiva giải thích thêm rằng điều này giữ vai trò của người chỉ huy. Để chấm dứt nỗi lo sợ con người bị máy móc thay thế, Pháp đã thành lập một ủy ban pháp lý quốc phòng vào năm 2020, một trong những ý kiến đầu tiên của ủy ban này tập trung vào các hệ thống vũ khí sát thương tích hợp tính năng tự động (Salia). Tài liệu có ngày 29 tháng 4 năm 2021 nhấn mạnh rằng cái gọi là cỗ máy tự động không đặt ra các quy tắc riêng của nó và nó phải tôn trọng các quy định trong hiến pháp, ngụ ý rằng trách nhiệm của con người phải được đặt trong mọi hoàn cảnh.
Nguồn: OPEXnews